Bright lights, big city! Wie is bang voor de grote stad?

3 november 2021

Vandaag worden in Vlaanderen, openlijk of achter de schermen, talrijke fusiegesprekken gevoerd. Buurgemeenten van dezelfde grootteorde lijken daarbij de natuurlijke gesprekspartner en voelen zich tot elkaar aangetrokken. (Centrum)steden kampen met het vooroordeel dat ze kleinere buurgemeenten zouden opslokken, waarbij de eigenheid en participatie van de kleine gemeente dreigt verloren te gaan. De figuur van de districten naar Antwerps voorbeeld als Deus ex machina.

Hoewel Nevele in de eerste lichting gemeentefusies als kleiner bestuur de sprong waagde met de stad Deinze, zijn de grotere besturen eerder onbekende en onbeminde fusiepartners. Het lijkt op het eerste gezicht aantrekkelijker om te fusioneren met buurgemeenten van gelijke grootteorde.

Nochtans is de kans reëel dat buurgemeenten met dezelfde omvang ook kampen met dezelfde problematieken en daarom mogelijks vruchteloos op zoek gaan naar oplossingen bij buren die in hetzelfde bedje ziek zijn. Het traject naar reële schaalvoordelen is lang en hobbelig.

Het aantal mandaten voor bestuurders van de kleine gemeente en dus ook de binding met die kleine gemeente, wordt bij een fusie met een aanzienlijk grotere gemeente wellicht sterk gedecimeerd, waardoor een fusie met een veel groter bestuur naar politieke kamikaze neigt.

De figuur van het district is in dit verhaal de verborgen parel en de sleutel tot een gedifferentieerde samenwerking.

Districten

De districten naar Antwerps voorbeeld vinden hun juridische basis in art. 41 van de Grondwet en art. 115 e.v. van het Decreet over het lokaal bestuur.

Art. 41, §3 van de Grondwet bepaalt dat binnengemeentelijke territoriale organen kunnen worden opgericht in gemeenten met meer dan 100.000 inwoners op initiatief van hun gemeenteraad.

Districten beschikken over een eigen rechtstreeks verkozen raad, de “districtsraad”, over een eigen college, het “districtscollege” en zelfs over een eigen burgemeester, de “districtsburgemeester”. Deze figuur biedt dus de mogelijkheid om een draagvlak te creëren voor een fusie met een grotere partner, waarbij een sterke lokale verankering behouden blijft.

De gemeenteraad bepaalt in grote mate autonoom waarvoor de districten bevoegd zijn. Hierdoor zijn afspraken op maat mogelijk. In Antwerpen zijn de districtsraden bevoegd voor de beleidsdomeinen die lokaal erg belangrijk zijn: burgerlijke stand, lokale straten en pleinen, lokale parken en groenaanplantingen, lokale feestelijkheden, lokale markten en foren, lokaal cultuurbeleid, lokaal jeugdbeleid, lokaal sportbeleid, lokaal seniorenbeleid, lokale communicatie en promotie, lokale inspraak en participatie en lokale socioculturele verenigingen.

Daarnaast kunnen de districten in Antwerpen ook: algemeen advies verstrekken bij districtsaangelegenheden, adviesraden oprichten, punten die betrekking hebben op de bevoegdheden van het districtsbestuur laten toevoegen aan de agenda van de gemeenteraad, een volksraadpleging organiseren over de eigen bevoegdheden en voorstellen doen in verband met het personeelskader van het district.

Gelaagde democratie op maat

Intergemeentelijke samenwerking vereist een denkoefening omtrent wat besturen samen willen doen. Een gemeentefusie met delegaties naar districten is daarentegen een integrale samenwerking, waarbij enkel wordt nagedacht welke aspecten men graag nog afzonderlijk wil organiseren.

Vermits de Grondwet slechts districten toelaat in gemeenten met méér dan 100.000 inwoners, zullen de facto enkel fusies met (centrum)steden van deze opportuniteit kunnen gebruik maken. Deze “makeover” maakt hen plots zeer aantrekkelijk.

Op het ECG-congres (voorloper van Exello.net) van 13 februari 2014 lanceerde GD&A Advocaten de denkpiste om te kijken naar grotere fusies, met versterking van de lokale democratie via districten. Mogelijks waren de geesten op dat ogenblik nog niet rijp om de Antwerpse praktijk te omarmen. GD&A Advocaten riep toen in de woestijn, maar krijgt vandaag gehoor.

GD&A Advocaten denkt met frisse ideeën graag proactief mee met de lokale besturen. Uiteraard zijn wij graag bereid voor verder overleg.