Met een (typisch Belgische) gerechtelijke achterstand gingen deze week de pleidooien van start in de Belgische Klimaatzaak; de druk gemediatiseerde rechtszaak waarin meer dan 50.000 personen de Belgische overheden trachten te verplichten om hun engagementen te doen nakomen inzake een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.

De klimaatdoelstellingen, zoals gesteld door Belgische en regionale overheden (in bv. internationale verdragen), zijn tot op heden wettelijk niet bindend. Anders gesteld: baat het niet, dan schaadt het niet gezien er momenteel geen gevolgen-/sancties zijn voorzien ingeval de Belgische en regionale overheden de klimaatdoelstellingen niet zouden halen.

Via de zgn. Belgische Klimaatzaak, die reeds werd geïnitieerd in 2014, is het de betrachting van de VZW Klimaatzaak hier verandering in te brengen. Concreet wordt verzocht de overheden in rechte te bevelen om de uitstoot van broeikasgassen in ons land terug te dringen (i) tegen 2025 met minstens 42% tegenover 1990, (ii) tegen 2030 met minstens 55% en (iii) en te maken dat ons land tegen 2050 helemaal klimaatneutraal zou zijn, hetgeen in lijn ligt met het Klimaatakkoord van Parijs evenals de Europese Green Deal.

En dit (o.a.) op straffe van een dwangsom van €1.000.000,00/maand vertraging dat de overheden deze klimaatdoelstellingen niet zou halen.

De Belgische Klimaatzaak: is er een kans op slagen?

Hoewel er initieel enig scepticisme was, lijkt de Belgische Klimaatzaak in het sterk gewijzigd (maatschappelijk) landschap van de voorbije jaren niet zonder juridische merites. Dit ook gezien er sedert de opstart van de Belgische Klimaatzaak, meerdere gelijkaardige rechtszaken in het buitenland tot ophefmakende uitspraken hebben geleid.

Zo daverde de wereld van de milieu juristen en -activisten in juni 2015 een eerste keer op haar grondvesten naar aanleiding van de Nederlandse Urgenda-rechtspraak, dewelke wij hier uitvoerig bespraken. Op verzoek van de Stichting Urgenda, een Nederlandse organisatie die zich inzette voor een duurzaam Nederland, legde de rechtbank van Den Haag aan de Nederlandse Staat de verplichting op de uitstoot van broeikasgassen op haar grondgebied uiterlijk in 2020 met vijfentwintig procent te verminderen in vergelijking met het niveau van 1990 (bevestigd in hoger beroep op 9 oktober 2018; cassatie 20 december 2019).

Het was deze Urgenda-rechtspraak die voor het eerst duidelijk maakte dat ook de rechtbank een effectieve weg naar een beter klimaatbeleid zou kunnen betekenen; een weg die inmiddels al meerdere malen werd bewandeld in Europa en daarbuiten.

In de nasleep van de Urgenda-rechtspraak daagden in Frankrijk enkele ngo’s (waaronder Greenpeace en Oxfam) de Franse overheid -met succes- in rechte omdat deze het had nagelaten haar eigen traject voor uitstootreductie te respecteren. En inmiddels wonnen de Friends of the Irish Environment ("Vrienden van het Ierse Milieu") ook hun (klimaat-)zaak tegen de Ierse overheid.

Wordt de Belgische Klimaatzaak de volgende in dit (succes-)rijtje? De kans lijkt (zeer) reëel, te meer daar de gelijkenissen met de Nederlandse Urgenda-zaak uiterst treffend zijn.

De Belgische Klimaatzaak: is er ook een impact voor de lokale overheden? Pacta sunt servanda!

Hoewel de (boven-)lokale besturen in Vlaanderen niet rechtstreeks worden geviseerd in de Belgische Klimaatzaak, lijkt de Belgische Klimaatzaak -mits succesvol- het (boven-)lokale bestuursniveau in Vlaanderen geenszins onverlet te laten.

Hier waarschuwden wij er al voor dat er in Vlaanderen ook een lokale Urgenda in de maak lijkt te zijn.

In recente jaren werden op lokaal niveau immers tal van milieuvriendelijke en klimaatinitiatieven opgestart, al dan niet aangewakkerd door een immer groeiend klimaatbewustzijn. Quasi alle Vlaamse steden en gemeente onderschreven inmiddels het Burgemeestersconvenant, de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen en werkten en plus eigen, bijkomende initiatieven uit.

De politieke wil om klimaatverandering ook op lokaal niveau aan te pakken is lovenswaardig, doch mag niet ten koste gaan van een gezonde dosis juridische waakzaamheid. Rekening houdende met de Belgische Klimaatzaak en Urgenda-rechtspraak rest de vraag immers: hoe vrijblijvend zijn al deze voorschriften nu daadwerkelijk – en blijft de gemeente buiten schot wanneer blijkt dat haar schouders de lasten niet langer kunnen torsen?

Een ontkennend antwoord op deze vraag lijkt hoe langer hoe meer de realiteit te (zullen) worden.

De Belgische Klimaatzaak: too little too late in het zicht van een Europese Klimaatwet?

“Too little, too late” wordt her en der geopperd over de Belgische Klimaatzaak, gezien een Europese Klimaatwet -op korte termijn- in de steigers staat, waarin wettelijk bindende klimaatdoelstellingen voor de lidstaten zullen geformuleerd worden.

Naar lezing van de laatst beschikbare versies van deze Europese Klimaatwet zouden hierin de klimaatdoelstellingen uit de Europese Green Deal -op bindende wijze- verankerd worden, en derhalve bepalen dat de Europese economie en samenleving tegen 2050 klimaatneutraal moet zijn (of m.a.w. de emissies van de EU-landen netto 0 zal moeten bedragen).Dit zou bereikt moeten worden door de uitstoot te beperken, te investeren in groene technologieën en het milieu te beschermen.

Belangrijk detail: de Europese Klimaatwet zou ook de lokale bestuursniveaus kunnen vatten. Klimaatverandering wordt door de Europese Commissie immers bestempeld als een grensoverschrijdende uitdaging die niet enkel met acties op nationaal of lokaal niveau kan worden opgelost.

GD&A Advocaten volgt de ontwikkelingen op vlak van de klimaat- en milieu verantwoordelijkheid op niveau van de lokale besturen op de voet. Wat de uitkomst van de Belgische Klimaatzaak en de Europese Klimaatwet echter ook moge zijn, het is duidelijk dat de Vlaamse steden en gemeenten voor gigantische milieu- en klimaatuitdagingen staan. Vlaanderen zet daarom volop in op een circulaire economie, waarbij een voorname rol is weggelegd voor de lokale besturen.

Ook GD&A Advocaten bouwt mee aan een duurzaam en circulair Vlaanderen en ontwikkelde in dit verband reeds een GD&A Toolbox der Duurzaamheid met daarin tal van bestuurlijke initiatieven, maatregelen en quick wins om op lokaal niveau (steeds meer) te verduurzamen, uiteraard met aandacht voor het recht.