“Alleen een god kan ons nog redden.” (M. Heidegger)

In 1976 publiceerde Der Spiegel een interview uit 1966 met Martin Heidegger waarbij de magiër uit Messkirch afsluit met bovenstaande schijnbaar gitzwarte boodschap.

Heidegger pleitte daarbij niet voor een religieus reveil. Hij uitte zijn bezorgdheid over het doorgeslagen technologische bestel met zijn fundamenten van instrumentele rede, cijfers, onmiddellijkheid, manipuleerbaarheid, produceerbaarheid, maakbaarheid en het daaruit voortvloeiend nihilisme waaraan de machteloze mensheid volgens hem onherroepelijk overgeleverd is.

Een kleine 40 jaar later lijkt zijn boodschap charomantische proporties aangenomen te hebben. In een basso continuo ten noorden van de toekomst bedaagt ons het gevoel de Icarusval ingezet te hebben. Volgende exemplaria lijken dit te bevestigen:

• Onze toenemende gevoelloosheid bij het ervaren van gruweldaden in de aan de gang zijnde oorlogen als illustratie van een radicale menselijke nederlaag;
• Temperature is rising en dat zonder dat het mannen regent maar wel overstromingen, noodweer en natuurrampen.
• Economen voorspellen “The Great Chaos” met een CO2-taks van 2200 euro per gezin per jaar, een daling van de waarde van huizen en een structureel hogere inflatie en rente. Tegelijk verblinden zij politici en ambtenaren met wiskundige hoogstandjes, vaak vertaald in onbehouwen beleidsplannen met potentieel rampzalige gevolgen.
• Op maatschappelijk vlak volgen wij de Brownse beweging in zijn dronkemanswandeling. Enkelingen insuleren zich steeds verder dans la solitude de leur propre coeur (Tocqueville) met de alleenwonende als bekroning van een millenialang proces van “verfijning”;
• Geëxplodeerde mobiliteit leidt tot mentale geslotenheid en actieve onverschilligheid. Reclamelawines presenteren ons staalkaarten om van te duizelen. Welk leven moeten wij uitproberen? Welke vlucht boeken? Welk cruiseschip nemen op de oceaan van eetlust?
• Politieke mollen graven hun gangen in een permanent provisorium ter oplossing van het onoplosbare zonder ooit het licht te zien. Altijd is er wel iets dringender dan de zorg om het geheel.
• Waar de visie ontbreekt, verwildert het volk. (Spreuken 29,18). Het beschouwt enerzijds de politieke klasse en de elites -zonder enige rechtsgang- als gangsters maar staat anderzijds sympathiserend aan te schuiven voor de Zillion. Het massaal onbehagen over de politieke klasse ressorteert in niets constructiefs nu niemand precies weet wat deze of gene politicus dan wel anders zou moeten doen. Onderlinge banden worden verder verzwakt door het gebrek aan een gezamenlijk ervaren actie, en een gevoel van hopeloosheid maakt dat het tijdsverspilling lijkt om een poging te wagen;
• Europa heeft te lang zijn geopolitieke illusies van comfort gekoesterd met zijn Europarlementariërs die uit verveling en moedeloosheid afdrijven van de vacuümhoofdstad Brussel om troost te zoeken in de keukens van de Elzas;
• Journalistieke windbuilen van Aeolus genereren een tijdelijkheid van gelijkwaardige ogenblikkelijkheid in uniforme omlijsting, resulterend in anesthetische monotonie; (…)

Maar misschien bestaat het grootste gevaar er vandaag in te geloven aan elk gevaar ontheven te zijn en geen redding meer te behoeven. Het verlies van de heroïsche dimensie van het bestaan en van het gevoel voor een hogere bestemming leidt er toe dat wij door niets meer echt geconvoceerd worden en veroordeeld zijn tot passief “onder-gaan”.

“Er is veel dat wonderbaarlijk is maar niets is zo wonderbaarlijk als de mens.” (Sophocles)

Cultuurpessimisme is echter van alle tijden en het is wijzer om niet te berusten. Om tegen de wereld van het ongeluk te protesteren, moet je geluk scheppen (A. Camus). Minstens helpt het de nacht te bekijken als een dag met duizend zonnen.

Het is nog niet te laat om via sociale actie en politieke verandering harten en hoofden te winnen. Er kan een nieuw narratief en symbolisch universum geschreven worden dat met verzoening van zelfverwerkelijking en gemeenschapsgevoel een beschermend baldakijn spant over de werkelijkheid.

Maar dan moeten wij - en onze politici - terug dichters worden. Dichters die een visioen tonen waarin een nieuwe god kan verschijnen in de zin van een kracht die toekomstperspectief biedt in een humaan project dat individuen overstijgt.

Is een lucide wijze van dromen trouwens niet de belangrijkste functie van de politiek? (P. Sloterdijk)

Is het echt zo moeilijk voor Europa, België of Vlaanderen om een positief wervend en dialogisch verhaal te schrijven en een gemeenschappelijk doel te formuleren rond de klimaattransitie, de gevaren van AI surveillance en Big Tech en met betrekking tot een nieuwe visie op welzijn, los van de eigen egelstellingen en simplistische sweeping statements, soundbites en oneliners? De mens toont zijn ware humaniteit door zich actief tot zijn behoeften te verhouden en deze, in een houding van openheid naar -en onbaatzuchtigheid tegenover- de ander en het andere, te overstijgen.

Met een oplossing gezocht in zijn en tijd en in ons gedeeld in de wereld zijn, met een zo breed mogelijk toepassingsgebied van het woordje ‘’wij’ en door geïnspireerd door een ethiek van goedwillendheid (C. Taylor) in mildheid en solidariteit zorg te dragen voor wat leeft en sterft zouden wij al een eind opschieten.

Beschikbare toekomsten zijn niet diegenen die wij passief kunnen voorspellen, maar diegene die wij actief kunnen creëren! “ De menselijke ziel. Het is een prachtig en enig ding in het heelal. Het is altijd aangevallen en nooit vernietigd vanwege het: Gij kunt!” (J. Steinbeck)

De toekomst dialogisch innovatief vorm geven met het recht en met GD&A

Bij GD&A geloven wij in een groei van het hebben door het geven. Wij zullen in 2024 alvast onze schouders zetten onder de te voeren gemeenschappelijke dialoog en het recht inzetten om de belangrijkste juridisch maatschappelijke verworvenheden van de moderniteit te verdedigen zoals mensenrechten, rechtsstaat en democratie. Als je een goede grondwet hebt waarin democratische waarden zijn verankerd, waarin gelijkheid, mensenrechten en de beste mechanismen om de wil van de mensen te kanaliseren zijn opgenomen, dan moeten wij dit koesteren.

Al nopen sommige van deze verworvenheden in veranderde tijden tot een zekere actualisering, reflexiviteit en een debat. Moeten mensenrechten bijvoorbeeld niet meer ingezet worden ten opzichte van de fora waar de feitelijke macht zich bevindt? Moeten wij de speelruimte van de politiek niet afgrenzen tegen de onredelijke eisen vanuit de sfeer van het onmogelijke? Moeten burgers benevens rechten opeisen ook geen plichten op zich nemen? Moeten zaken die in andere samenlevingen worden geregeld via wetgeving na debatten en soms via compromissen tussen verschillende meningen worden beschouwd als goede onderwerpen voor belangen of advocatuurpolitiek of een gerechtelijke beslissing in het licht van de grondwet?

Bij GD&A Advocaten zijn wij tegenover deze vraagstukken niet van plan te wachten op het laatste oordeel. Dat vindt iedere dag plaats (naar A. Camus). Men hoeft niet te hopen om te ondernemen, noch te slagen om te volharden. (Willem Van Oranje) Voor de mens ligt de weg naar go(e)dheid ook in 2024 nog altijd open.

Adhuc caelum volvitur. Cies Gysen