Op 30 januari 2024 werd het definitieve Provinciaal Beleidsplan Ruimte Antwerpen in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd, om veertien dagen later in werking te treden.[1] Het Beleidsplan Ruimte vervangt hiermee het meer dan 20 jaar oude Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen. Middels het nieuwe Beleidsplan tracht de provincie de beleidslijnen uit te zetten om de steeds kostbaarder wordende ruimte zo duurzaam mogelijk te benutten. Het Provinciaal Beleidsplan heeft evenwel ook onvermijdelijk een impact op het ruimtelijk beleid van gemeentebesturen, die onder meer onderdelen van hun gemeentelijk ruimtelijk structuurplan geschrapt zien worden.

Het Beleidsplan is opgebouwd uit een strategische visie en een set van beleidskaders. De decreetgever duidde hierbij dat de strategische visie een toekomstbeeld omvat en een overzicht geeft van belangrijke beleidsopties op lange termijn. Beleidskaders zijn op hun beurt operationeel van aard en moeten de realisatie van de strategische visie mogelijk maken. Ze hebben in principe dan ook een kortere looptijd en kunnen onafhankelijk van elkaar worden herzien, aangevuld of zelfs worden opgeheven.[2]

De strategische visie horende bij het Beleidsplan Ruimte van de provincie Antwerpen, baseert zich op vier ruimtelijke principes, zijnde: (1) zuinig ruimtegebruik, om meer te doen met dezelfde ruimte; (2) veerkracht, zodat er flexibel kan omgegaan worden met veranderingen in de toekomst; (3) nabijheid en bereikbaarheid, zodat mensen zich in eerste instantie minder, maar ook duurzaam verplaatsen; en (4) eigenheid, want de ene plek is de andere niet.

Deze ruimtelijke principes vinden hun uitwerking in drie beleidskaders, namelijk: (1) Sterke netwerken: ruimte en mobiliteit, (2) Levendige kernen en (3) Verdichten en ontdichten van de ruimte.

Het zou ons in deze nieuwsbrief te ver brengen om deze beleidskaders uitvoerig inhoudelijk toe te lichten, doch accentueren we hiernavolgend wel de mogelijks meest voorname aandachtspunten voor gemeenten.

Een van de preliminaria die in het Beleidsplan kan worden teruggevonden is het invullen van de juiste functie op de juiste plek. Zo zet de provincie in op de agrarische herontwikkeling van agrarische sites. Vandaag wordt heel wat agrarisch gebied in grote mate zonevreemd gebruikt. Het Beleidsplan tracht deze trend te keren. Een zonevreemde invulling kan slechts, onder strenge voorwaarden, wanneer agrarische herontwikkeling niet mogelijk of ruimtelijk wenselijk is. Ook wordt bij zonevreemde invulling gekeken naar de mogelijkheden voor (gedeeltelijke) sloop van aanwezige infrastructuren. Daarnaast dienen bedrijfssites als één eenheid beschikbaar te blijven voor landbouw, en is het aldus niet de bedoeling om exploitantenwoningen af te splitsen van het bedrijf.

Ook voor de bedrijvigheid en detailhandel wordt uitgegaan van hetzelfde principe ‘de juiste functie op de juiste plek’. Wat betreft de bedrijvigheid wordt middels het Beleidsplan maximaal ingezet op het behouden van de bestaande capaciteit. Op goed gelegen locaties wordt ingezet op een hoger rendement. Slecht gelegen bedrijventerreinen worden conform het beleidsplan beter verplaatst of geruild naar beter gelegen locaties. Daarnaast wenst de provincie detailhandel maximaal te verweven in de kernen. Detailhandel die niet verweefbaar is, dient te worden geclusterd. Langs steenwegen wordt nieuwe detailhandel niet toegestaan.

Tot slot wordt voor het invullen van (onbebouwd) woongebied een selectief beleid nagestreefd. Het wonen buiten de kernen wordt niet gestimuleerd en wordt het liefst afgeremd. Zo wordt in het Beleidsplan gesteld dat voor verouderde en vervallen woningen zonder erfgoedwaarde, die zich bevinden op slecht gelegen locaties buiten de kernen, de ruimtelijke visie er in bestaat om deze beter af te breken. Het aansnijden van woonreservegebied wordt daarnaast de uitzonderingsregel, zelfs in de strategische dorpskernen en de stedelijke kernen.

Voor gemeenten met een lage zogenaamde ‘plaatswaarde’ of een geringe ontsluiting, lijkt men (nieuwe) ontwikkelingsmogelijkheden bijgevolg enigszins een halt toe te roepen.

Parallel aan de opmaak van het Beleidsplan Ruimte werden ook de Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplannen gescreend op mogelijke strijdigheden met het nieuw Beleidsplan. Uiteindelijk werden in maar liefst 59 gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen één of meerdere onderdelen aangeduid die niet langer geldig zijn.

De gevolgen van deze schrappingen zijn niet onbelangrijk. Deze onderdelen zullen immers geen basis meer kunnen vormen voor de opmaak van een gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan. Maakt de gemeente toch een gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan op basis van een niet meer geldig verklaard onderdeel, dan kan de deputatie het gemeentelijk RUP omwille van deze reden schorsen.[3] Gemeenten kunnen in het geval van geschrapte onderdelen wel een relevante passage uit de beleidskaders van het Provinciaal Beleidsplan Ruimte Antwerpen als basis gebruiken bij de opmaak van een gemeentelijk RUP, ofwel verdergaan met andere, niet-geschrapte onderdelen uit het GRS.

Bovendien gaf de deputatie van de provincie Antwerpen reeds te kennen dat ze verwacht dat gemeenten hun beleidsmatige gewenste ontwikkelingen schikken naar de visie van het Provinciaal Beleidsplan Ruimte. In dat geval – en ogenschijnlijk slechts dan – zal de deputatie er rekening mee houden bij vergunningsverleningen en beroepsprocedures.[4]

Bijgevolg heeft het nieuwe Beleidsplan een belangrijke impact op het ruimtelijk beleid en de vergunningverlening van gemeentelijke besturen. Het strekt daarom tot aanbeveling om het Beleidsplan minstens met de nodige aandacht onder de loep te nemen teneinde de concrete gevolgen voor het ruimtelijk beleid van uw gemeente na te gaan en de gemeentelijke positie zorgvuldig af te wegen.

De periode om het beleidsplan rechtstreeks aan te vechten loopt af op dinsdag 2 april 2024.

[1] Provinciaal Beleidsplan Ruimte Antwerpen, BS 30 januari 2024.

[2] Parl.St. Vl. Parl. 2016-17, nr. 1149, 8.

[3] Artikel 2.2.23, § 2, 1°/1 VCRO.

[4] https://www.provincieantwerpen.be/lokale-besturen/gemeenten-in-beweging/advies/omzendbrief-beleidsmatig-gewenste-ontwikkelingen.html